Het onderwijs heeft momenteel met een paar grote uitdagingen te maken. De meest actuele en prangende is waarschijnlijk de sterk toegenomen verschillen tussen leerlingen door de schoolsluitingen. Het toenemende lerarentekort, met name in de randstad, belemmert de mogelijkheden om de onderwijsuitdagingen het hoofd te bieden. Het professionaliseren van docenten is een belangrijke en duurzame interventie om het hoofd te bieden aan die uitdagingen. Maar dan moeten er wel de keuzes gemaakt worden die in lijn zijn met effectieve kenmerken van professionalisering. Het is aan te raden om deze vast te leggen in een professionaliseringsbeleid.

Hoe een goed en duidelijk professionaliseringsbeleid bijdraagt aan het wegwerken van achterstanden en startende leraren binnenboord kan houden, leg ik in dit artikel uit.

Het opstellen van professionaliseringsbeleid klinkt als het zoveelste beleidsdocument dat uiteindelijk tóch in de la belandt. Maar niets is minder waar. Als het professionaliseringsbeleid concreet is opgesteld en een praktische vertaling bevat, geeft het inhoudelijk richting aan de keuzes van de school. Bijvoorbeeld keuzes op het gebied van professionele ontwikkeling, autonomie en structurele professionalisering. De plek die professionalisering inneemt in je schoolorganisatie, zegt namelijk veel over de waarden die je als school uitdraagt. Oftewel: de ontwikkelingscultuur op school.

In gesprekken met scholen horen wij steeds vaker dat zij een interne academie (willen) opzetten. Vaak aangejaagd door de ongelofelijke ontwikkeling die docenten afgelopen jaar hebben doorgemaakt. Het belang van structurele professionalisering werd hiermee heel zichtbaar. Een interne academie is een goede manier om professionalisering en ontwikkeling te verankeren in de organisatie. Tegelijkertijd stelt het opzetten van een interne academie je als organisatie ook voor het maken van keuzes. Denk hierbij aan antwoorden op vragen als: kiezen docenten zélf welke professionalisering ze volgen, hoeveel keuzevrijheid krijgen docenten en hoe werk je als team gezamenlijk aan onderwijsontwikkeling? Stel dat je als school wilt inzetten op formatief evalueren. Geef je dan keuzevrijheid of verplicht je het hele team om zich hierop te ontwikkelen? En moeten ze dan één training volgen of een jaar lang intensief oefenen? Een professionaliseringbeleid biedt hiervoor duidelijke kaders en handvatten en hiermee neemt de effectiviteit en duurzaamheid toe.

Voordat we verder ingaan op het professionaliseringbeleid is het belangrijk om te benoemen waarom professionalisering zo belangrijk is. En waarom het juist nú belangrijk is. Door de toegenomen verschillen tussen leerlingen zijn veel scholen druk bezig met het wegwerken van achterstanden. Aan financiële middelen is voorlopig geen gebrek (namelijk: tijdelijke subsidies vanuit het NPO). Maar een goede bestemming is vooralsnog wel een uitdaging. De inzet van extra personeel is de snelste en meest voor de hand liggende interventie. Echter, er zijn grote lerarentekorten. Veel scholen hebben moeite om de formatie rond te krijgen, laat staan dat het lukt om extra personeel aan te trekken om de achterstanden in te lopen. Bovendien is de subsidie een tijdelijke oplossing, omdat de subsidie na twee jaar stopt en dus het geld voor extra personeel. Voor het inlopen van de achterstanden zal dus ook naar andere interventies gekeken worden. En daarbij is professionalisering een belangrijke en duurzame interventie.

Er zijn grofweg drie manieren waarop professionalisering bijdraagt aan het wegwerken van achterstanden. Als eerste toont onderzoek aan dat professionalisering (professionele ontwikkeling van leraren en ander personeel) de onderwijskwaliteit kan verhogen. Betere onderwijskwaliteit betekent betere prestaties van leerlingen. Dit betekent dat álle leerlingen profiteren, niet alleen de leerlingen met een (corona)achterstand. Als tweede speelt professionalisering een belangrijke rol bij het vasthouden van startende docenten. Een goed inwerkproces is hierbij cruciaal en 1-op-1 coaching is het meest effectief (lees hier de onderzoeksamenvatting van het NRO). Ook dit is onderdeel van keuzes die je als school kunt maken. Dit kun je opnemen in de interne academie en als speerpunt benoemen in het professionaliseringsbeleid. De derde en laatste manier is de bewezen effectiviteit van schoolbrede professionalisering op één onderwerp. Denk hierbij aan thema’s als ‘omgaan met verschillen’ en ‘blended learning’. Door als team gericht aandacht te besteden aan één onderwerp, lesbezoeken te plannen en professionalisering integraal aan te pakken, werk je team- en doelgericht aan onderwijsverbetering.

Al deze duurzame effecten komen natuurlijk niet vanzelf. Niet alle professionalisering is namelijk effectief. Soms kost professionalisering veel tijd en geld, maar levert het nauwelijks iets op. Laat staan een onderwijsverbetering die ten goede komt aan het leren van de leerling. Om de genoemde positieve effecten te bereiken zal professionalisering aan een aantal kenmerken moeten voldoen (bron). Het belangrijkste kenmerk is maatwerk. Dit betekent dat er aandacht is voor de context: de visie en doelstellingen van de school, de docent als professional en de schoolcultuur.

Samen met scholen ontwikkelen wij een professionaliseringsbeleid, passend bij de context van de docent en de school. Het professionaliseringsbeleid kan als basis dienen voor het opzetten van een interne academie, maar is ook los daarvan zeer bruikbaar. In een goed professionaliseringsbeleid komen de belangrijkste kenmerken uit onderzoek naar effectieve professionalisering terug én worden deze gekoppeld aan praktische uitingen en keuzes daarvan. Op deze manier buig je professionalisering om van moeten, naar samen leren en ontwikkelen.